“Ik zie patiënten met een hersentumor doodgaan, ja dan wil je wel wat”

Clemens Dirven is neurochirurg in het Erasmus MC te Rotterdam. Gepassioneerd en vol energie vertelt hij dat er meer onderzoek moet komen om kwaadaardige hersentumoren te behandelen.

Het begon tijdens zijn opleiding, 20 à 25 jaar geleden. Zijn leermeesters vertelden hem toen ‘niets te kunnen doen’ voor patiënten met een kwaadaardige hersentumor (glioblastoom). Het stond ook geschreven in zijn leerboeken.

Uit die tijd herinnert hij zich ook een jonge vrouw met een hersentumor, moeder van twee kinderen. Hij was erbij toen zijn leermeester tegen haar zei: ‘We kunnen u niet genezen’.

Deze indrukwekkende gebeurtenis werd zijn drijfveer.

Dirven: “Ook nu zie ik patiënten met een hersentumor doodgaan, Ja dan wil je wel wat”. 

Denken en doen in een andere richting

“Er zijn nog altijd belemmeringen bij het behandelen van hersentumoren. Hersentumoren zijn zeldzaam. De kennis is dus beperkt. Patiënten met een hersentumor zijn, vergeleken bij andere kankersoorten, een relatief kleine groep binnen de wereld van kanker”, aldus Dirven.

Twintig jaar geleden begon Dirven, toen nog vanaf de VU en nu al 12 jaar in Rotterdam, met het zoeken naar nieuwe manieren om hersentumoren geneesbaar te krijgen. Met een gedreven team van neurologen, oncologen en neurochirurgen stortte hij zich op een nieuw concept, een andere denkrichting.

“Omdat opereren en bestralen in die tijd niet genoeg bleek te zijn”, legt Dirven uit. 

“Je afweersysteem kan al een rol spelen”, vertelt hij. “We weten dit al dertig jaar maar pas de laatste tien jaar passen we het bij de behandeling van kanker toe in de vorm van immuuntherapie. Ook het behandelen met virussen, al vijftig jaar geleden bedacht, is een vorm van immuuntherapie”.

Hersentumoren behandelen met een virus

Waarom een virus? Dirven: “Een virus vermenigvuldigt zich razendsnel, wel 1000 keer in 48 uur. En een virus kan een cel binnendringen en heel efficiënt een cel doden. Wij zijn inmiddels in staat om een virus zodanig aan te passen dat die de kankercellen binnendringt en normale cellen spaart. Als daarna het afweersysteem in actie komt, ruimen de witte bloedcellen het virus en de overgebleven kankercellen op”.

“Als een ‘Pacman’ die door de tumor heen vreet. Helaas bleek dit niet altijd te werken”.

“In 1997 zijn we in ons laboratorium met dit virus onderzoek gestart en in 2005 hebben we goedkeuring gekregen. In 2010 zijn de eerste patiënten behandeld tot 2014. Er is getest op twintig uitbehandelde ‘glioblastoom’ patiënten”.

Eén van de belangrijkste uitkomsten was dat deze patiënten geen bijwerkingen hadden. En het bijzondere is, één van deze patiënten is nog steeds tumorvrij. Waarom deze patiënt wel en de andere niet? Dat zijn we nog aan het onderzoeken. We hebben hier wel theorieën over maar dit vraagt om meer onderzoek”, aldus Dirven.

“We weten dat het virus de tumorcellen heeft gedood en dat het eigen afweersysteem van die patiënt geactiveerd werd. We vermoeden dat bij de andere patiënten er te weinig tijd was om het afweersysteem te activeren”.

De bloed-hersenbarrière

De bloed-hersenbarrière is een natuurlijk afweermechanisme van het brein. De bloedvaten in de hersenen zijn anders gemaakt dan in de rest van je lichaam. Ze beschermen de hersenen tegen giftige stoffen. Maar dit verhindert ook dat chemo in je brein komt, niet alle chemotherapie maar de meeste wel. Mede daarom zijn hersentumoren, met name de kwaadaardige, zo moeilijk te behandelen. Het weghalen van de tumor is daarom nog steeds een essentieel onderdeel van de behandeling.

Personalised Medicine

“Naast immuuntherapie met hulp van virussen zijn we ook gestart met een ander onderzoek”, vertelt Dirven. “Drugsscreening of eigenlijk ‘Personalised Medicine’. Medicatie die voor iedere patiënt op maat is samengesteld”.

“Twaalf jaar geleden zijn we begonnen met het aanleggen van een ‘Bio-bank’ voor verder onderzoek. Een bibliotheek van duizend tumoren. Daarvan hebben we nu vijftig tumoren ook helemaal genetisch onderzocht, we kunnen al deze cellen opkweken”.

Dirven: “Uit Amerika hebben we 120 vormen van medicatie verzameld in een ‘Drug Library’. Al deze middelen hebben bij een bepaalde kankersoort iets gedaan. Deze 120 middelen hebben we teruggebracht naar 20 middelen die op de celkweken van hersentumoren werken! De grote uitdaging is nu het beschikbaar krijgen van die 20 middelen en vervolgens te bekijken of die middelen ook bij patiënten werken. Om dit te kunnen doen moet er een heleboel geregeld worden: De patenten, financiën, noem maar op, zegt Dirven”.

“Ons doel is om het weefsel uit de tumor van de patiënt halen. Dat kweken in het lab en daar de 20 middelen op testen. We kunnen dan onderzoeken welk middel het beste bij de patiënt werkt”.

“Het uiteindelijk model is het juiste middel vinden dat de bloed-hersenbarrière kan omzeilen en bij de patiënt gaat werken!”, roept Dirven daadkrachtig,

Gepubliceerd op 23 november 2019

Auteur: Charles La Haye (Stichting Sterk en Positief)